4اپریل دا دن پاکستانی تاریخ دا سیاہ ترین دن ہے، ایس دن کروڑاں پاکستانیاں دے محبوب لیڈر، عوام دے دلاں دی دھڑکن، قائد عوام ذولفقار علی بھٹو نوں تختہئ دارتے لٹکا کے قومی ترقی دے دھارے نوں پٹھا وگن تے مجبور کر دتا گیاہائی. ایہ دن ایس لئی وی منحوس ہے پئی ایس دن پاکستانی عدلیا دی تاریخ دے سبھ توں ودھ متنازعا فیصلے راہیں انصاف دا قتل کیتا گیا،ایہ عدلیاد ے متھے تے اک نہ دھلن والا داغ ہے.اج دا دن اوہ دن ہے جس دن عدلیا نے اپنے اندر دے بغض دی تسکین لئی عالمی پدھر دے اک لیڈر نوں سیاسی منظر توں ہٹان دی بین الاقوامی سازش نوں عملی جاما پوایاجس وچ بد قسمتی نال ملک دا عسکری ادارا وی رلتی ہائی.کیوں جے بھٹو ورگا ذہین، فطین تے عالمی پدھر دا لیڈر طاغوتی طاقتاں دے دِلاں وچ کنڈے وانگ رڑکدا ہائی تے اوہناں نوں اک اکھ نہیں سی بھاندا.جھوٹھے دا گناہ جھوٹھے دی گردن تے، جدوں اوہ ایوبی دور وچ خارجا معاملیاں دے وزیر سن تے امریکا دے دورے دوران جدوں اوہ امریکی صدر کینیڈی نال ’وائٹ ہاؤس‘ وچ کھڑے گلاں کر رہے سن تے کِسے گل تے کینیڈی غصا کردیاں بھٹو نوں دھمکان خاطر آکھیا،”مسٹر بھٹو..! ایہ گل نہ بھلیں پئی توں ایس ویلے وائٹ ہاؤس وچ ایں جہڑا دنیا بھر وچ طاقت دا ہیڈ کورٹر سمجھیا جاندا ہے“، ایس تے بھٹوبغیر سوچیاں جواب دتا”مسٹر کینیڈی..! تسیں ویکھ رہے او پئی تہاڈا ایہ وائٹ ہاؤس ایس ویلے میرے پیراں تھلے ہے“،اک ہور واقعے دی دس وی پیندی ہے پئی بھٹو دی ذہانت تے حاضر جوابی توں متاثر ہو کے صدر کینیڈی آکھیا”بھٹو..! جے توں امریکی شہری ہوندا تے میں تینوں اپنی کابینا وچ وزیر بنا دیندا“. جواب وچ بھٹو آکھیا، ”مسٹر کینیڈی..! جے میں امریکی شہری ہوندا تے اج میں تیری کابینا وچ وزیر نہیں سگوں تیری تھاں تے امریکا دا صدر ہوندا“.اوس دن پچھوں امریکا نے اپنی ”سی آئی اے“ نوں بھٹو دے پچھے لا دتاپئی”ایہدے تے نظر رکھو کیوں جے ایہ کوئی معمولی بندا نہیں سگوں بہت وڈا شاطر اے ایہ کِسے ویلے وی دنیا نوں وخت وچ پا سکداہے تے ساڈے لئی مصیبت کھڑی کر سکدا ہے“. بھٹو کوئی عام تام بندا نہیں ہائی، اک تے سچ مچ مونہ وچ سونے دا چمچا لے کے پیدا ہویا ہائی کیوں جے اوہناں دے والد کھاندے پیندے تے سندھ دے اک وڈے جاگیردار سن، بھٹو نے0 195ء وچ کیلیفورنیا دی برکلے یونیورسٹی توں سیاسیات وچ گریجوایشن کیتی، ایہدے مگروں اوہناں آکسفورڈ یونیورسٹی توں اصولِ قانون وچ ماسڑ کیتاتے اک سال پچھوں مڈل ٹمپل لندن توں بیرسٹری دا امتحان پاس کیتا. اوہ کجھ چِر ساوتھ تھمپئسن وچ بطور استاد پڑھاؤندے رہے. واپس آ کے اوہناں کجھ چر مسلم لاء کالج وچ پڑھایا تے سندھ ہائی کورٹ وچ بطور وکیل کم کیتا، چھیتیں ہی اوہ اک سیاستدان دے طور تے ابھر کے ساہمنے آئے. 1958ء وچ جدوں ایوب خان نے مارشل لاء لایا تے اوہناں بھٹو دی ذہانت ویکھدیاں اوہناں نوں اپنی کابینا وچ شامل کر لیاجدوں اجے اوہناں دی عمر30سال ہائی. اوہ ایوب خان دی کابینا وچ 1958توں 1960ء تیک تجارتی دے وزیر،1960توں 1962ء تیک اقلیتی تے کشمیر دے معاملیاں دے وزیر رہے، ایوب خان اوہناں دی معاملا فہمی توں متاثر ہویا اوہنے بھٹو نوں خارجا معاملیاں داوزیر بنا دتا. جان کینیڈی نال اوہناں دی اُتے دسی ملاقات1963ء دی گل ہے. 1965ء وچ پاک بھارت جنگ دوران امریکا دیاں وفا داریاں اندرو اندر بھارت نال سن پر اُتوں اُتوں اوہ ایوب خان نوں وی حمایت دا یقین دوا رہیا ہائی. معاملا اقوامِ متحدہ وچ گیا تے اوتھے پاکستان تے جنگ بندی لئی یک طرفا دبا پایا گیا جس نوں بھٹو نے نہ منیا. اوہناں تاشقند وچ ہون والے جنگ بندی دے معاہدے تے دستخط کرن توں نہ صرف انکار کر دتا سگوں معاہدے دا مسودہ ساریاں سامنے پھاڑ دتا نالے اقوامِ متحدہ دے اجلاس دا بائیکاٹ کر دتا. بھٹو دی اوس ویلے دی جوشیلی تقریر تے ’باڈی لینگوئج‘نے دنیا نوں حیران کردتا. ایوب خان ایس تے ناراض ہو گیا جس کر کے بھٹو نے وزارت توں استعفا دے دتا.اوہناں دے ایس عمل تے لوکائی بڑا خُش ہوئی کیوں جے اوہ وی جنگ بندی دی بجائے بھارت نال فیصلا ہون تک جنگ دی حامی ہائی(بھاویں ایہ عوام دا جذباتی ردِ عمل ہائی)بھٹو اک کرشماتی شخصیت ہائی نالے اوہدا ہتھ قوم دی نبض تے ہائی. جدوں ایوب خان نے اوس ویلے دی مقبول سیاسی شخصیت تے مسلم لیگ دی صدرفاطمہ جناح نوں بی ڈی ممبراں رائیں ہیرا پھیری تے دھاندلی راہیں ہرایا تے عوام ایوب دے خلاف ہو گئی. رب دئے تے بندے لئے دے وانگ بھٹو نے ایوب خان دے خلاف عوامی احتجاج توں پورا پورا لابھ چکیا. لوہا گرم ویکھ کے اوہناں 30نومبر1967ء نوں پنجاب دے دل شہرِ لاہور وچ ڈاکٹر مبشر حسن دے گھر ”پاکستان پیپلز پارٹی“ دے ناں توں سیاسی جماعت بنائی. چار مڈھلے اصولاں نوں جس دی اساس بنایا گیا.نمبر ۱۔ اسلام ساڈا دین اے، نمبر۲۔ جمہوریت ساڈی سیاست اے، نمبر۳۔ سوشلزم ساڈی معیشت اے تے نمبر ۴۔ طاقت دا سرچشما عوام نیں. دیکھیا جاوے تے ایہ چاروں انقلابی نعرے سن. جیہناں ملک دی سیاست وچ ہلچل مچا دتی.ایوب خان دے خلاف احتجاج وچ پی پی پی وی رل گئی.اوس ویلے دی مسلم لیگ وچ اینی جان نہیں ہائی پئی اوہ ایوب خان دے مارشل لا ء دا مقابلا کر سکے، نالے جولائی 1967ء وچ فاطمہ جناح دی وفات دے نال ملکی سیاست وچ اک وڈا خلا پیدا ہو چکا ہائی. بھٹو نے احتجاج نوں لیڈ کرنا شروع کیتا تے ایوب خان دیاں معاشی، مذہبی تے دوجیاں پالیسیاں تے تنقید شروع کیتی، ایس عرصے وچ مشرقی پاکستان وچ شیخ مجیب الرحمان دی عوامی لیگ ایوب خان دے خلاف سرگرم ہائی. ایوب نے ایہناں دوناں نوں اندر کر دتا، جس تے ہنگاما آرائی ہتھوں ودھ گئی. ایوب خان نوں ایہناں دوناں نوں رہا کرنا پیا. ایسے عرصے وچ ایوب خان نوں دل دا دورا پیا اوہناں تے فالج دا حملا وی ہویا، جس کر کے اوہناں نے استعفا دین وچ ہی خیریت جانی. اوہناں اقتدار جنرل یحیٰ خان دے حوالے کر دتا. اوہناں مارچ70ء نوں پہلی وار ملک وچ عوامی پدھر تے چوناں کروئیاں، جیہناں وچ 21سال دے ہر شہری نوں ووٹ پان دا حق دتا گیا. ایس توں پہلا خاص طبقے نوں ووٹ دین دا حق حاصل ہائی، صرف جائیداد دا مالک تے ٹیکس دین والا ہی ووٹ پا سکدا ہائی. ایہناں عوامی چونا ں وچ مجیب الرحمان دی عوامی لیگ تے بھٹو دی پی پی پی دو وڈیاں جماعتاں سن،بھٹو نے ”روٹی کپڑا تے مکان دا عوامی نعرا دتا. عوامی لیگ ایہناں چوناں راہیں اکثریتی جماعت بن کے سامنے آئی،جیس کل300 سیٹاں وچوں 162سیٹاں جت لئیاں، بھٹو دی پی پی پی دوجی جماعت ہائی جیس 81سیٹاں جتیاں، اوس ویلے پی پی دی عمر صرف تن سال ہائی. ایہناں چوناں پچھوں اقتدار مجیب نوں ملنا چاہی دا ہائی پر اوہدے تے لگن والے علیحدگی پسندی دے الزاماں پاروں اوہنوں اقتدار نہ دتا گیا.جس تے مشرقی پاکستان وچ وڈے پیمانے تے ہنگامے پھٹ پئے جیہناں نوں روکن لئی فوجی اپریشن کرنا پیا، جہڑا بنگلا دیش بنن دا سبب بنیا. آخیر یحیٰ خان نے اقتدار بھٹو نوں دے دتا،انج اوہ تاریخ دے پہلے سولین مارشل لاء ایڈمنسٹریٹر بنے. اوہناں نوں مغربی پاکستان دی اکثریتی پارٹی دے سربراہ پاروں صدر بنا دتا گیا. اوہ1971توں 1973 تائیں ایس عہدے تے رہے، ایس عرصے وچ پاکستان دا پہلا جمہوری آئین نافذ ہویا جیس مطابق بھٹو وزیرِ اعظم بنے.اوہناں دے سنہرے کماں چوں سبھ توں اہم آئین پاکستان ہے. جہنوں اوس ویلے دیاں ساریاں اپوزیشن جماعتاں دی حمایت حاصل ہائی، دوجا اوہناں ملک نوں ایٹمی طاقت بنایا، بھٹو پاکستان ہی نہیں تیجی دنیا دے وی مقبول لیڈر سن.دنیا بھر دے لیڈراں چوں اوہ سر کڈھویں سن. اوہناں پہلی واری عرب ملکاں نوں کٹھیاں کیتا، اسلامی ملکاں دے سربراہواں نوں کٹھا کیتا تے اوہناں نوں سجھا دتا پئی اپنا سرمایا یورپی ملکاں تے امریکا دے بینکاں چوں کڈھ کے اپنا اسلامی بینک بناؤ، اوہناں نوں ایٹم بم بنان لئی پریریا. جیس کر کے ساری دنیا اوہناں دے خلاف کٹھی ہوگئی. کیوں جے اوہناں نوں دس پیا ہا پئی ایہ مسلماناں نوں کٹھیاں کر کے دنیا نوں وخت پا سکدا ہے.جس دی پیش گوئی کینیڈی نے کیتی ہائی. جنوری1974وچ بینکاں نوں قومی تحویل وچ لے لیاگیا جس کر کے دنیا بھر دے سرمایا کار اوہدے خلاف ہو گئے کیوں جے اوہناں دی بینکاں تے اجارا داری ہائی، اپنے بعض چنگے کماں پاروں اوہ لوکائی وچ بڑے مقبول ہو گئے سن، جیس تے اوہناں نوں مشورا دتا گیا پئی اوہ ویلے توں پہلاں چوناں کروا دین. اپوزیشن دیاں نو جماعتاں اوہناں خلاف قومی اتحاد بنا کے کٹھیاں ہو گئیاں. ایہدے وچ کوئی شک نہیں پئی بھٹو اپنی مقبولیت پاروں ایہ چوناں بڑی سوکھ نال جت سکدا ہائی پر افسوس نال کہنا پیندا ہے پئی بعض نا عاقبت اندیش ہمدرداں بھٹو نوں بلا مقابلا منتخب ہون دا مشورا دے کے اوہدیاں بیڑیاں وچ وٹے پائے. لاڑکانا دے اوس ویلے دے ڈی سی خالد کھرل نے بھٹو دے مخالف جماعت اسلامی دے اُمیدوار نوں اگے پچھے کر کے کاغذات جمع کروان توں روکی رکھیا تے بھٹو دے بلا مقابلا منتخب ہون دا اعلان کروا دتا، اوہدی دیکھی دیکھی کئی وزیراں مشیراں وی ایہو حربا ورتا، جس تے اپوزیشن نے’قبل از انتخاب دھاندلی‘ دا الزام لا دتا. 77ء دیاں چوناں وچ پی پی پی اکثریتی جماعت بن کے ابھری پر کئی حلقیاں وچ دھاندلی دے الزامات نے ساراانتخاب ہی مشکوک بنا دتا . جس تے ملک وچ ہنگامے پھٹ پئے. اصل وچ انٹر نیشنل اسٹبلشمنٹ بھٹو دی عوامی تے بین الاقوامی مقبولیت توں خائف ہائی.
بینکاں نوں قومی تحویل وچ لین پاروں دنیا بھر دے سرمایاکار اوہدے خلاف ہو گئے.بھٹو نے نیشنلائزیشن پالیسی پاروں ملک بھر دے سرمایا کاراں نال وی پھڈا پا لیا. زرعی پالیسیاں پاروں جاگیر دار وی اوہے خلاف ہو چکے سن. بھٹو نوں جیس تیزی نال عوامی پذیرائی ملی ایہدے توں اوہ کسے دی پروا نہیں سی کردا. ایس توں وی ودھ کے شروع توں ہی انٹرنیشنل اسٹبلشمنٹ اوہدے تے نظر رکھے ہوئی ہائی.اودھر بھٹو نے اپنے آل دوال نظریاتی تے پارٹی دے بنیادی کارکناں نوں ہولی ہولی نکر لان دی پالیسی اپنالئی جے اے رحیم، معراج محمد خان، مختار رانا تے کئی ہور بھٹودے عتاب دا شکار ہوئے.دلائی کیمپ اوس دور دی یادگار ہائی.ہولی ہولی وڈیریاں دے خلاف بنن والی پارٹی وچ ووڈیریاں دی منی جان لگ پئی تے نظریاتی کارکناں نوں پچھے کیتا جان لگ پیا. ایہ سبھ کجھ اتفاقی نہیں سگوں اک بہت وڈی سازش دا حصا ہائی. بھٹو اقتدار وچ آکے بہت حد تک، تنقید نوں نا پسند تے خوشامند پسند کرن لگ پئے سن.جس کر کے مفاد پرستاں اوہناں گرد گھیرا تنگ کرنا شروع کر دتا،بھٹو غلط مشورے وی منن لگ پئے.جس کر کے مخلص تے نظریاتی لوک متنفر ہوندے گئے. ایس توں وی ودھ انٹر نیشنل اسٹبلشمنٹ نے اوہناں دوالے اجہے لوکاں نوں کٹھیاں کرنا شروع کر دتا جہڑے اوہناں نوں غلط مشورے دے کے ذلیل کروان لگ پئے. جدوں انتخابات وچ دھاندلی نوں لے کے عوامی احتجاج شروع ہویا تے اسٹبلشمنٹ دیاں غلط رپوٹاں نے معاملات نوں چھپا کے ”سبھ ٹھیک“ دا راگ الاپنا شروع کردتا.جس کر کے حالات اوہناں دے قابو توں باہر ہوندے گئے. بھٹو بارے دنیا وی من دی ہائی پئی اوہ”ٹیبل ٹاک“ دے ماہر سن. وڈے توں وڈا زیرک وی اوہناں دا مقابلا نہ کر سکدا. ایس لئی اپوزیشن ٹیبل ٹاک لئی تیار نہیں سی ہو رہی. جس کر کے حالات قابو توں باہر ہوندے گئے. شروع وچ بھٹو آپ وی اپوزیشن نوں خاطر وچ نہیں سی لیا رہے. کیوں جے اوہناں نوں پتا ہائی پئی ایہ احتجاجی تحریک اوہناں دے خلاف انٹرنیشنل اسٹبلشمنٹ دے کہن تے چلائی جا رہی ہے جس نوں امریکا دی نہ صرف آشیر باد حاصل ہے سگوں اوہنوں فنانس وی امریکا کر رہیا ہے. ہینری کسنجر نے اوہناں نوں کھلے عام دھمکی دتی ہائی پئی ”اسیں تینوں دہشتناک مثال بنا کے رکھ دیاں گے“. حالات وگڑ دے ویکھ کے بھٹو اپوزیشن نال مذاکرات تے من گئے. دوناں پاسیو ں نمائندہ سیاستدان گل بات وچ شریک ہوئے. جدوں معاملات طے ہو گئے تے معاہدے تے دستخط دا موقع آیا تے اوس رات ادھی رات نوں بھٹو نوں حفاظتی تحویل وچ لے کے مری ریسٹ پاؤس پہنچا دتا گیا.حکومت ختم کر کے مارشل لاء لا دتا گیا.مری ریسٹ ہاؤس وچ بڑی مشکل نال بھٹو نوں جنرل ضیا ء نال ملاقات تے راضی کیتا گیا. بھٹو نوں چپ رہن دی شرط تے رہا کر دتا گیا. بھٹو عوامی رابطہ مہم تے ٹرین راہیں نکلیا. عوام نے وڈی تعداد وچ مارشل لاء دی پروا کیتے بنا اوہناں دا استقبال کیتا، جیس تے اوہناں نوں دوبارا گرفتار کر لیا گیا. فیر رضا قصوری دے قتل وچ ملوث ہون دا الزام لا کے اوہناں تے مقدما چلایا گیا. جس وچ لاہور ہائی کورٹ نے اوہناں نوں سارے قانونی تقاضے پسِ پشت سٹ کے سزائے موت دے دتی.جہڑی تعزیراتِ پاکستان مطابق ایس جرم دی سزا ہی نہیں ہائی. سپریم کورٹ نے وی اوہناں دی سزا بحال رکھی. ایس تے ضیاء آکھناپئی”قبر اک اے تے مردے دو“سچ ثابت ہویا. دنیا بھٹو توں جان چھڑاناچاہندی ہائی. ایس لئی بے شمار ملکاں ولوں بھٹو دی جان بخشی تے جلا وطنی دیاں اپیلاں دے باوجود بھٹو نوں 4اپریل 1979ء نوں راولپنڈی جیل وچ طے شدہ وقت توں پہلاں بھٹو نوں پھانسی دے دتی گئی.پھانسی پچھوں راتو رات اوہناں نوں گڑھی خدا بخش وچ آبائی قبرستان وچ مونہ ہنیرے دفن کر دتا گیا.
جس دھج سے کوئی مقتل کو گیا وہ شان سلامت رہتے ہے
ایہ دن ایس لئی وی منحوس ہے پئی ایس دن پاکستانی عدلیا دی تاریخ دے سبھ توں ودھ متنازعا فیصلے راہیں انصاف دا قتل کیتا گیا،ایہ عدلیاد ے متھے تے اک نہ دھلن والا داغ ہے.
4اپریل 1979ء نوں راولپنڈی جیل وچ طے شدہ وقت توں پہلاں بھٹو نوں پھانسی دے دتی گئی.پھانسی پچھوں راتو رات اوہناں نوں گڑھی خدا بخش وچ آبائی قبرستان وچ مونہ ہنیرے دفن کر دتا گیا.
ضیاء آکھناپئی”قبر اک اے تے مردے دو“
امریکا دے دورے دوران جدوں اوہ امریکی صدر کینیڈی نال ’وائٹ ہاؤس‘ وچ کھڑے گلاں کر رہے سن تے کِسے گل تے کینیڈی غصا کردیاں بھٹو نوں دھمکان خاطر آکھیا،”مسٹر بھٹو..! ایہ گل نہ بھلیں پئی توں ایس ویلے وائٹ ہاؤس وچ ایں جہڑا دنیا بھر وچ طاقت دا ہیڈ کورٹر سمجھیا جاندا ہے“، ایس تے بھٹوبغیر سوچیاں جواب دتا”مسٹر کینیڈی..! تسیں ویکھ رہے او پئی تہاڈا ایہ وائٹ ہاؤس ایس ویلے میرے پیراں تھلے ہے“
اوہناں دے سنہرے کماں چوں سبھ توں اہم آئین پاکستان ہے. جہنوں اوس ویلے دیاں ساریاں اپوزیشن جماعتاں دی حمایت حاصل ہائی،
فیر رضا قصوری دے قتل وچ ملوث ہون دا الزام لا کے اوہناں تے مقدما چلایا گیا. جس وچ لاہور ہائی کورٹ نے اوہناں نوں سارے قانونی تقاضے پسِ پشت سٹ کے سزائے موت دے دتی.جہڑی تعزیراتِ پاکستان مطابق ایس جرم دی سزا ہی نہیں ہائی.
